Değerli okurlar Yüce Atatürk’ü Samsun’a götürerek Millî Mücadelenin başlamasında çok önemli bir görev yüklenen emektar Bandırma Vapuru hakkında ben de bir özet bilgi hazırladım. Umarım beğenirsiniz.
Gemi 1878 yılında İngiltere'nin Glasgow kentinde Mac. Intyre Paisley- Huston ve Cardett gemi tezgahlarında 21 sıra numarası ile 279 grostonluk yolcu ve yük vapuru olarak inşa edilmiştir. Geminin ilk sahibi "Dussey and Robinson" şirketi gemiyi "Torocaderto" adı altında 5 yıl çalıştırıyor.
Gemi, 1883 yılında Yunanistan'da H. Psicha Preus Firmasına satıldıktan sonra "Kymi" adını alıyor, kaydı Londra’dan Pire Limanına alınıyor. Daha sonra da yine Kymi adı ile "İstanbul Rama Derasimo" firmasına satılarak 1894 yılında Pire Limanındaki kayıt o zamanki Deniz Yolları İşletmesi anlamına gelen "İdare-i Mahsusa"ya naklediliyor ve Türk bayrağı çekilerek, adı "Kymi" den "Panderma" olarak değiştirilerek İstanbul limanına kayıt ediliyor. Marmara Denizi kıyılarında, Tekirdağ, Mürefte, Şarköy, Karabigah, Erdek arasında yük ve yolcu seferleri yapıyor. İdare-i Mahsusa'nın statü değiştirerek 28 Ekim 1910 yılında "Osmanlı Seyrüsefain İdaresi" (Osmanlı Denizcilik İşletmesi) olunca geminin adı "Panderma", "Bandırma" olarak değiştirilerek posta vapuru haline getiriliyor.
Mustafa Kemal Paşa, Osmanlı Devleti içerisinde başta Padişah Vahdettin, Sadrazam Damat Ferit Paşa dahil devlet ileri gelenleri arasında en güvenilir kişi olarak bilinmekteydi, Sadrazam Damat Ferit Paşa dönemin İç İşleri Bakanı olan Mehmet Ali Bey'i Başbakanlığa çağırarak Samsun ve yöresinde asayişi sağlayacak askeri komutan için "ne düşündünüz" diye sorduğunda Mehmet Ali Bey, mevcut komutanlar arasında özel yeteneklere sahip olan tek kişinin eski "Yıldırım Orduları" komutanı Mirliva (Tuğgeneral) Mustafa Kemal Paşa'nın olduğu önerisinde bulunmuştu.
1 Mayıs 1919 tarihinde Damat Ferit Paşa Dış İşleri köşkünde Mustafa Kemal Paşa'ya bir çay ziyafeti vermiştir. Toplantıda Anadolu'daki asayiş durumu bahis konusu edilmişti. 12 Mayıs 1919 tarihinde de Mustafa Kemal Paşa 9. ordu müfettişliğine atanır. Bu atama bütün kolordulara bildirildi. Anadolu'ya geçme hazırlıkları ile meşgul olan Mustafa Kemal Paşa tekrar Damat Ferit Paşa'nın konağında yemeğe davet edilir. Yemekte Erkan-ı Harbiye Reisi (Genel Kurmay Başkanı) Cevat Paşa'da (Çobanlı) bulunmaktaydı. Mustafa Kemal Paşa Samsun ve çevresindeki karışıklığı yerinde incelemeler yaparak önleyeceğini söylüyordu. Cevat Paşa ayrıca Samsun ve Sivas'ta asayişi bozan çeteler hakkında rapor istedi.
Mustafa Kemal Paşa, bu görüşmelerden sonra Padişah Vahdettin tarafından da kabul edildi. Padişah Paşa'dan İngilizlerin şikayetçi oldukları problemleri çözmesini istedi. Paşa'ya "Fahri Yaverlik" verdi. (I. Cihan Savaşında Vahdettin'in veliahtlığı döneminde yaveri olan Mustafa Kemal Paşa ile beraber Almanya'ya gitmişlerdi). Padişah Vahdettin, Paşa'ya aynen şöyle söyledi: "Paşa, Paşa devleti kurtarabilirsin.” Bu hitap da kurtarılması istenen gerçekte devlet değil Padişahın saltanatıydı. Paşa'nın da yanıtı şöyle idi: "Elimden gelen hizmette kusur etmeyeceğime inanabilirsiniz, bana emrettiklerinizi bir an bile unutmayacağım."
O dönemde 41 yaşında olan Bandırma Vapuru, sürekli olarak Marmara Denizi kıyılarında çalışmış, Karadeniz'e pek çıkmamıştı, Karadeniz' in hırçın dalgalarına dayanma gücü ve direnci az olan bu gemi ancak Marmara'da çalışabiliyordu. Dayanıklılık bakımından çok güçlü bir gemi değildi
Gemi Karadeniz'e pek çıkmamıştı ama İsmail Hakkı Kaptan 21 yıllık kaptanlık sürecinde 5 yıl bir fiil Karadeniz'de çalışmış, Hindistan ve Uzak Doğuya kadar gitmiş bir kaptandı. İyi bir birikim sahibi ve Karadeniz'i çok iyi tanıyan bir kaptandı.
Mustafa Kemal Paşa'nın Samsun'a hareketinden birkaç gün önce eski ve yakın arkadaşlarından olup 1926 yılına kadar da beraber oldukları Rauf Bey aldığı bir habere göre işgal kuvvetleri komutanlığı tarafından vapurun geçişine izin verilmeyecekti, ya da Bandırma Vapurunum Karadeniz'e çıktıktan sonra batırılacağının haberini aldığını söylemiştir.
Aslında Galata rıhtımları, Fransız, Sirkeci rıhtımları da İngilizler ‘in İşgali altındaydı. Bandırma Vapuru Sirkeci Rıhtımında durdurularak İngilizler tarafından sıkı bir denetimden geçirilmişti. Bu yüzen Beşiktaş Vapur İskelesi'nden Askeri yollamanın bir motoruna binmiş, Kız kulesi açıklarında bekleyen Bandırma Vapuruna geçerek, Süvari İsmail Hakkı Kaptan'a hareket emrini vermiştir.
Geminin İstanbul'dan hareketinden bir süre sonra, İngiliz işgal kuvvetleri tarafından bir destroyer, Bandırma Vapuru ‘nu geri çevirmek ya da batırmakla görevlendirilmişti. Fakat Bandırma Vapuru İngiliz işgal kuvvetlerinin planladığı rotayı takip etmediği için yakalanmamıştır.
Bandırma Vapuru 18 Mayıs 1919 günü Saat 12 civarı Sinop limanına girmiştir. Mustafa Kemal Paşa bir ara arkadaşları ile birlikte Sinop'a çıkıp oradan da kara yolu ile Samsun'a gitmeyi düşünür. Böylece takip eden savaş gemisinden kurtulmuş olacaklardı. Fakat kara yolcuğunun yol şartları nedeniyle deniz yolculuğundan daha çetin olacağı anlaşılınca bu fikirden vazgeçilerek vapurla yolculuğa devam kararı alınmıştır.
Bandırma Vapuru 19 Mayıs 1919 Pazartesi günü sabah 08:15'de Samsun'a demir atarken, İsmail Hakkı Kaptan yaşamının en mutlu anının tadıyordu. Dil İskelesi açığına demir atan Bandırma Vapurundan taka aracılığı ile Mustafa Kemal Paşa ve silah arkadaşları, bugünkü Fransızlardan kalma Dil (Reji) İskelesi'nden karaya ayak basmışlardır.
Mustafa Kemal Atatürk'e İleride Doğum Günü Sorulduğu Zaman, Samsun'a Ayak Bastığı Günün Tarihini Söyleyecekti.
Vapurda Bulunan Mustafa Kemal Paşa, “Kurmayları ve Silah Arkadaşlarının” İsim Listesi şöyleydi:
1. 9. Ordu Müfettişi Mirliva (Tuğgeneral) Mustafa Kemal Paşa (Atatürk)
2. 3. Kolordu Komutanı Erkan-ı Harp Mir Alayı (Kurmay Albay) Refet (Bele Paşa)
3. Müfettişlik Kurmayı Başkanı Erkan-ı Harp Mir Alayı Manastırlı Kazım (Dirik Paşa)
4. Müfettişlik Sağlık Daire Başkanı Tabip Miralay İbrahim Tali (Öngören)
5. Kurmay Başkan Yardımcısı Erkan-ı Harp Kaymakamı (Kurmay Yarbay) Mehmet Arif Bey (Ayıcı)
6. Karargâh Erkan-ı Harbi ve İstihbarat ve Siyasi şube Müdürü Erkan-ı Harp Binbaşısı Hüsrev Gerede
7. Müfettişlik Topçu komutanı Topçu Bin Başı Kemal Bey (Doğan)
8. Müfettişlik Sağlık Daire Başkan Yardımcısı Tabip Binbaşı Refik Bey (Saydam)
9. Müfettişlik Baş Yaveri Yüzbaşı Cevat Abbas Bey (Gürer)
10. Dr. Yüzbaşı Behçet Efendi
11. Kurmay Mülhakı Mümtaz (Tunay)
12. Kurmay Mülhakı Yüzbaşı İsmail Hakkı (Ede)
13. Müfettişlik Emir Subayı Yüzbaşı Ali Şevket (Öndersev)
14. Karargâh Komutanı Yüzbaşı Mustafa Vasfi (Süsoy)
21. Müfettişlik İkinci Yaveri Teğmen Muzaffer (Kılıç)
22. Emir Subayı Teğmen Ruhsat
23. Adli Müşavir Ali Rıza Efendi
24. Tabur Hesap Memuru Rahmi Efendi
25. Tabur Hesap Memuru Ahmet Nuri Efendi
26. 1. Sınıf Kâtip Faik Efendi (Aybars)
27. 4. Sınıf Kâtip Memduh Bey (Atasev)
28. Zabit Vekili Tahir Efendi
29. Alay Kâtibi Yahya Efendi
30. Tabur Kâtibi Süleyman Fehmi Efendi
31. Hesap Memuru Şükrü Efendi
Er ve Erbaşlar:
1. Kıdemli Çavuş Osman Nuri Oğlu Ali Faik
2. Kıdemsiz Çavuş İbrahim İzzet Oğlu Atıf
3. Çavuş Mustafa Oğlu Kemal
4. Çavuş Kemal Oğlu Mustafa
5. Onbaşı Tevfik Oğlu Âdem
6. Onbaşı Ali Oğlu Refet
7. Onbaşı Abdullah Oğlu Ali
8. Nefer Hüseyin Oğlu Mehmet
9. Nefer Ahmet Oğlu Emin
10. Nefer Mustafa Oğlu İsmail
11. Nefer İbrahim Oğlu Ömer
12. Nefer Kerem Oğlu Mehmet
13. Nefer Mehmet Oğlu Mehmet
14. Nefer Hasan Oğlu Ulvan
16. Nefer Mehmet Oğlu Durmuş
17. Nefer Mehmet Oğlu Ali
18. Nefer Şakir Oğlu Nuri
19. Nefer Hasan Oğlu Hüseyin
20 Nefer Abdullah Oğlu Musa
21. Nefer Abdullah Oğlu Mehmet
22. Nefer Mehmet Oğlu Hasan
23. Nefer Bekir Oğlu Mahmut
24. Nefer İhsan Oğlu Mehmet Lütfi
25. Nefer Ali Oğlu Musa
Bandırma vapurunun bu kutsal seferinde görev alan mürettebatın isim listesi de şöyleydi:
1. Gemi süvarisi İsmail Hakkı Durusu 1871 Kayseri doğumlu 22 Aralık 1940 İstanbul'da vefat etmiştir.
2. İkinci Kaptan Üsküdarlı Tahsin Kaptan
3. Çarkçı Başı Mehmet Ağa Oğlu Hacı Süleyman
4. Gemi Kâtibi İsmail
5. Lostromo Hasan Reis
6. Serdümen Görele’li Ali Oğlu Basri
7. Ambarcı Rizeli Süleyman Oğlu Mahmut
8. Ambarcı Silivrili Hasan Oğlu Mehmet
9. Tayfa Süleyman Oğlu Cemil
10. Tayfa Hüseyin Oğlu Rahmi
11. Tayfa Mesut Oğlu Temel
12. 1. Kamarot Muharrera Oğlu Hacı Tevfik (Ulusu) 1875 yılında doğdu. 1 Ağustos 1900' de 200 kuruş aylıkla Plevne Vapurunda kamarot olarak çalışmaya başlamış, 1 Ekim 1914' de Bandırma vapurunun 1. Kamarot’luğuna atandı.
13. Kamarot İbrahim Oğlu Mehmet
14. Kamarot Yamağı Mustafa Oğlu Halit
15. Ateşçi Koyunhisarlı Yusuf Oğlu Halit
16. Ateşçi Rizeli Arif Oğlu Mansur
17. Ateşçi Osman Oğlu Hacı Hamdi
18. Kömürcü Hasan Oğlu Mehmet
19. Kömürcü Mehmet Ali Oğlu Ömer Faik
20. Vinçci İsmail Hakkı
21. Vinçci Ali Oğlu Galip
Gemide: Atatürk ve kurmayları 22, Er ve erbaşlar 25, Müşavir ve katipler 8, Gemi personeli 21 olmak üzere toplam 76 kişi bulunmaktaydı.
1925 yılında gemi Bozmacı (sökümcüsü) İlhami (SÖKER) isimli Türk armatöre satılmış ve aynı armatör tarafından 4 ay içinde Haliç Fenerin' de Hurda olarak parçalanmıştır.
Ancak 2001 yılında yeniden inşası yapılıp, 2003 yılında Bandırma Müzesi olarak Samsun'un Canik İlçesinde açılmıştır.
Ve vapurdaki askerlerden “Kıdemsiz Çavuş İbrahim İzzet Oğlu Atıf Efendi”; Türkiye Cumhuriyeti’nin Sri Lanka Demokratik Sosyalist Cumhuriyeti nezdindeki Büyükelçimiz kuzinim (büyük halam cennetmekan Rakibe Hanımefendinin torunu) Rakibe Demet Şekercioğlu’nun eşi Rodos Başkonsolosumuz Sayın Atıf Şekercioğlu’nun dedesidir. Ruhları şad, makamları cennet olsun.
Bandırma vapurunun Kıdemsiz Çavuşu İzzet oğlu Atıf Şekercioğlu ailesi ile ilgili yürek burkan başka bir anıyı sonraki yazımda anlatacağım.
