ÇAPANOĞULLARI VE PEHLİVANOĞULLARI

Çapanoğulları hadisesinin büyümesi üzerine Atatürk, fikrini sorduğu İsmet paşadan şöyle bir cevap almıştı“Paşam, Çapanoğulları orta Anadolu’nun en nüfuzlu ayanlarındandır, kız alıp vermelerden dolayı bütün civar beylerle akrabadır. Eğer bastıramazsak saman alevi gibi büyür söndürmek mümkün olmaz”.İsmet paşanın bu tespiti ne kadar doğru idi? Çapanoğulları ile Cerid’lerin akrabalıklarına daha önceki bir yazımda değinmiştim. Hatta Rahmetli Hikmet Hacımirzaoğlu albayımla ilgili anılarımı anlatırken Hacımirzeler ile de akrabalık var’mıydı acaba diye sormuştum 1613 lerden itibaren Anadolu’ya gelen Türkmenlerden olan Ceridler önce Suriye Rakka’ya iskân edilmek istenmişse de büyük bir kısmı orada kalmazlar. Büyük çatışmalardan sonra Bozok, Kırşehir, Keskin ve Çiçekdağı taraflarına dağıldılar. Kalanlar ise “giden evlerimiz geri dönmedi” diyerek kaçıp onlara katılırlar

Beylerimiz hatır gönül bilmedi
Ferman idüp yaylağımız vermedi
Giden evlerimiz geri dönmedi
Acep neye varır hali Cerid’in.

Rakka’dan kaçıp gelen Ceridler’in bir bölümü yakalanıp Çukurova’ya iskân edilir, bir bölümü ise Yeni İl’e bağlı Pehlivanlı aşiretine katılarak, Pehlivanlı boy beyine emanet edilir. Bu yazımda Pehlivanlı aşireti ile olan ilişkiden bahsedeceğim. Pehlivanlı aşireti şu emirname ile Yozgat, Kırşehir, Keskin ve Kayseri dolaylarına yerleştirilirler.
“İskân taifelerinden Beğdili’ye tabi (Beğdili boyuna tabi) Döğer, Karakocalı, Bozok Sancağı, Kırşehir, Keskin, Kayseri dolaylarında Mamalı, Salarlı Pehlivanlı ve Tabanlı Cem içlerinde olup, lakin bu cem atların bazıları Rakka Perakendesi Mukataası tabilerinden olduklarından ötürü, adı geçen mukataanın bu defa malikâne kaydı kaldırılıp ve silinip 1142 (1729) yılı Şubatından, Rakka Valisi tarafından zapt olunmak üzere, eklenmiş ve katılmış olduğundan “Bizler perakende mukataasına tabiyiz.” demelerine bakılmaksızın bulundukları yerlerden çıkartılıp, eyalet ve sancak mutasarrıfları, kadılar ve mütesellilere, İstanbul’dan tayin olunan mübaşire, aşiret beylerine, vakıf zabitlerine, kethüda ve Yeniçeri serdarlarına, vilayet ileri gelenlerine, Mamalı ve Pehlivanlı ve diğer aşiretler boy beylerine hitaben yukarıdaki emir tertibi üzere, Divan’dan şerefli emir verilip, kaydolundu.”

Pehlivanlı beylerinden Mahmud Bey, “Üç tuğlu Mahmud Bey” olarak anılır. Bozok (Yozgat) ayanı Çapanoğlu Mustafa Bey ile birlikte çalışan Mahmud Bey, Çapanoğlu Süleyman Beyin yanında Avusturya ile yapılan savaşlara katılır ve bir savaşta Belgrat’ta şehit düşer, oraya defnedilir. Mahmud Bey için şöyle bir ağıt yakılır.

Vakit geçti Belgrat’ta durulmaz
Kalk gidelim beyim ellerimize
Böyle firkat ile gönül eğlenmez
Kalk gidelim beyim ellerimize.

Çapan Beyoğlu da yanım yoldaşım
Hasan Dedem Dinek Dağı sırdaşım
Oğlum Abdurrahman yareli eşim
Kalk gidelim beyim ellerimize.

Pehlivan beyleri yasımı tutsun
Mezarım başında bir top gül bitsin
Bülbül her seherde ahu-zar etsin
Kalk gidelim beyim ellerimize.

Cezzar Ahmet paşanın vefatından sonra Lübnan da isyanlar çıkmış, bölgede yaşayan bazı Arap kabileler yağmacılığa başlamış, Anadolu’dan giden Hacılar, o yıl yolculuk sırasında bu yağmacılardan çok sıkıntı çekmişlerdi. Babıâli buradaki isyanı Çapanoğlu’na havale eder, o da Pehlivanlı Halil Bey’i isyanı bastırmakla görevlendirir. Aşiretten toplanan bin kadar atlıyla Şam’a giden Pehlivanoğlu Halil Bey, önce asilere saldırır gibi yaparak onları üzerine çeker, aniden geri çekilerek, dar bir boğazda asileri topyekün imha eder. Bu başarılarından memnun kalan Babıâli, Çapanoğlu’ndan o yıl Pehlivanlı aşiretinden vergi almamasını emreder. Yozgat’ımızın yaşayan tarihi, değerli ağabeyim Yılmaz Göksoy Hocam da bir sohbetimizde ek olarak şu bilgiyi vermişti. “Pehlivanoğullarından bir beyzade olan Mustafa Bey 14 yaşında yetim kalınca Çapanoğulları büyütürler. O da Beyyurdu’na bir cami yaptırır. Bu cami Yozgat’taki Çapanoğlu Büyük Camiine Süleyman Bey tarafından ilave edilen dış camii ile aşağı yukarı aynı yaştadır.” Yeni-İl’in vergisi bu beyler vasıtasıyla toplanırdı. Önceleri valide sultanların Üsküdar’da yaptırdıkları cami ve imaretlerin vakfına gönderilirken, daha sonra Mekke-Medine’ye gönderilen Sürre akçesine ayrılmıştı. Bu nedenle, Çapanoğullarına, Pehlivanlılara, Hacımirzelere ve onlara bağlı oymaklara, Haremeyn-i Şerif aşiretleri adı verilmiş ve Osmanlı fermanlarında bu isimle anılmıştır. İstanbul’un et ve un ihtiyacı genelde Çapanoğullarının nüfuzu altındaki Anadolu göçer Türkmen aşiretlerinden karşılanıyordu. Mühimme Defterlerinde bu konu hakkında geniş bilgi bulunmaktadır. Öyle ki,“1755’te İstanbul’da meydana gelen et sıkıntısını gidermek karşılığında, Bozok sancağı voyvodalığı Çapanoğlu Ahmet Ağa’ya verilmiştir. Dolayısıyla İstanbul’un tüm et ve un ihtiyacı Çapanoğullarına bağlı olan bu aşiretlerin yardımı ile tedarik edilmiş ve koyun sürüleri Pehlivanoğulları tarafından Samsun’a oradan da deniz yolu ile İstanbul’a ulaştırılmıştır. Yukarda Yeni-İl’in vergileri ile padişahların hediyelerinin Sürre alayları ile Mekke ve Medine’ye ulaştırıldıklarını yazmıştık. Şimdi aşağıdaki cümleleri özellikle dikkatinize arz ederim. 1517’de Mısır’ı fetheden Yavuz Sultan Selim, baskı yaparak kendini İslam âleminin halifesi seçtirmiş idi. Şükran olarak Haremeyn halkına(Mekke, Medine halkı) 200,000 altın, çok miktarda hububat, yiyecek, giyecek gönderir. Sultan Selim’le başlayan bu olay sonraları gelenek haline geldi. Her yıl Anadolu’da toplanan vergiler, Üsküdar’daki Valide Sultan Vakfı’na getirilir, burada Çapanoğlu beylerinin de komutanlık yaptığı Sürre Alayları tertiplenip, kara yolu ile Mekke’ye giderdi. İşte o tarihten sonra “ANADOLU HALKININ ALINTERİ”, tembel Arapların midesine akmaya başladı. Bildiğiniz gibi hâlâ da akıyor. Mekke ve Medine’de yaşayan halk, Anadolu’dan gönderilen paralarla iyi bir yaşam sürmeye başladı. Bu yüzden cefakâr Anadolu halkı, çalışmayıp halkın sırtından geçinen ve kolay kolay bir şey beğenmeyen kişilere “ MEDİNE FUKARASI.” tabirini kullanmıştır. Yukarda arz ettiğim gibi, bu kadar içli dışlı bir yaşam süren bu kavruk yüzlü asil ruhlu Anadolu Türkmen aşiretlerinin birbirleri ile akrabalık bağı kurmalarından daha doğal ne olabilir. Her daim sağlığına duacı olduğumuz değerli Süleyman Sökmen ağabeyimin, o uzun şiirinde dediği gibi, bu topraklardan kimler gelmiş kimler geçmiş. Nur içinde olsunlar.

Kaynak : "Pehlivanlı Türkmen Aşireti Tarihi" (Baki Yaşa Altınok)

"Öyküleriyle Kırşehir Türküleri, destanları, ağıtları" (Baki Yaşa Altınok)



15.02.2013