MUAVENET-İ MİLLİYE VE ÇAPANOĞLU MAHMUT CELALETTİN BEY

5. Göbekten Çapanoğlu torunudur (01.07.1859–19.07.1922). Kapucubaşı Çapanoğlu Ahmet Bey’in oğlu olup Cennetmekân dedem Muhlis Çapanoğlu Bey’in babasıdır.


Mahmut Celalettin Bey, dikkat çekecek kadar yakışıklı ve güzel giyinen bir insan olarak tanınırdı. (Resimde ortada oturan)

İkinci meşrutiyet’in (1908) ilanını müteakip 10 Temmuz 1909 da kurulan Donanma-yı Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyetinin Yozgat şubesi kurucularındandı. Bu cemiyet, halktan ve sivil kurumlardan maddi yardım elde edip Osmanlı Donanması'nı güçlendirmeyi amaçlayan bir kurumdu. Mahmut Bey o sırada 50 yaşındadır.

Birinci Dünya Savaşı yaklaşırken, Osmanlı Donanması'nın büyük devletlerin donanmalarından geride kalması, buna rağmen donanmasına önem verememesi Donanma Cemiyeti fikrini oluşturur. Yunanistan'ın, kuvveti üç beş zırhlıya bedel Averoff Kruvazörü'nü alması, halkta endişeye yol açar ve halkın derneğe katılımı artar.

İstanbul'da kurulan dernek bir süre sonra Anadolu'ya ve yurtdışına yayılır. Her tarafta öğrencilerin, tüccarların, esnafların, askerlerin ilgi odağı olur. Tahttan indirilen Sultan II. Abdülhamit’in el konulan ve Paris’te satılan mücevheratından elde edilen 31.414.496.31 kuruş ile Sultan Reşat’ın maaşının ilk taksiti olan 210.526 kuruştan başka Sultan II. Abdülhamit’in oğlu Abdürrahim Efendi 700 Osmanlı altını bağışlarlar. Diğer hanedan mensupları da değişik miktarda bağışlarda bulunurlar. Yurt dışında yaşayan diplomatlarımız ile vatandaşlarımızda büyük bir heyecanla bağışlara katılırlar.


Cemiyet, Almanya’dan alınan ilk harp gemisine, cemiyetin biricik dayanağı olan millete bir minnettarlığın ifadesi olarak “Yadigâr-ı millet ismini verir. Sonra Muavenet-ı Milliye, Numune-i Hamiyet ve Gayret-i vataniye muhripleri ve Yunanın Averoff zırhlısına denk olarak da Barboros Hayrettin ve Turgut Reis zırhlıları alınır. Daha sonra da sorunlu bir şekilde İngiltere den ve Romanya’dan değişik muhripler, nakliye gemileri ile yolcu vapurları alınır. I. Dünya Savaşı'ndan sonra Bahriye Nezareti'ne katılan dernek, bir süre sonra 2 Nisan 1919 günü faaliyetine son verir.

Yozgat’ımızın canlı tarihi değerli Dr. Ali Şakir Ergin Hocam da Mahmut Celalettin Bey için şunları söylüyor; “Bilgilere göre 1899 yılında Yozgat çarşısında vuku bulan bir yangında zarar gören Çapanoğlu Büyük caminin dış kısmında hasar gören yerler Mahmut Celalettin Bey tarafından yaptırılmıştır. Caminin ilk giriş kapısının üzerindeki kubbeye dikkat ederseniz, kubbe tezyinatının altında duvarda boya ile yazılmış kitabe şeklinde uzunca bir yazı göreceksiniz. Bu kitabede bu konu ile ilgili olarak şöyle yazıyor. “Adülcebbarzade Süleyman Bey hafidi (erkek torunu), Mahmut Celalettin H.1317-1319 (1899-1901)”

Aşağı nohutlu Mahallesindeki Çapanoğlu Mahmut Bey hamamı da Mahmut Bey’in konağının müştemilatındandı yani konak hamamı idi. Kareye yakın dikdörtgen biçiminde, üç kubbeli, 10 civarında kişinin aynı anda yıkanabileceği büyüklükte devamlı sıcak olan bir hamamdı. Kalabalık ev halkının dışında konakta çalışan hizmetliler ile Yozgat’taki akrabalar ve Sincan, Arapseyf, Karatepe deki çiftliklerden gelen akrabalar da Yozgat’a gelip yatıya kaldıklarında yararlanırlardı.

Ne yazık ki, 1920 yılında Çapanoğulları hadisesi zuhur eder. Çerkez Ethem Yozgat’ı bastığında hem Çapanoğlu olduğundan hem de Ziraat Bankasından ödünç olarak alınan beş milyon kuruş (ellibin lira) karşılığı bırakılan senette imzası bulunduğundan oğlu Muhlis Bey’i de (33yaşında) yanına alarak, kayınbiraderleri Edip, Celal, Halit ve Salih Bey kardeşlerle ve bazı akrabaları ile birlikte Uzunyayla (Kayseri Pınarbaşı) Çerkezlerine sığınırlar (61 yaşında). Af çıkana kadar da orada kalırlar. Avni Doğan Bey,(D.1892 Yozgat, Ö.14 Haziran 1965), Kurtuluş, Kuruluş ve Sonrası kitabında bu durumu da şöyle özetliyor. “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti, Aziziye Halkını tazyik ederek Çapanoğullarını Ankara’ya getirtti. Yozgat ayaklanması hakkında geniş bilgi alan Mustafa Kemal, beylere ceza tatbik ettirmedi, kendilerini ayrı ayrı bölgelerde ikamete memur ettiler.”

Ziraat Bankasından ödünç alınan beş milyon kuruş karşılığı bırakılan senedin tercümesi de şöyle;
Kuruş 5.000.000

“Yalnız beş milyon kuruşluk nakit senedidir. Mukaddes sığınma yeri olan Hilafet Makamına ve Osmanlı Hükümetine karşı isyan ilan eden, Anadolu da bir hükümet teşkili için ayaklanan isyankârların edeplendirilmesi için yüce Allahın yardımı ile teşkiline muvaffak olduğumuz atlı ve piyade insanların maaş ve masraflarına sarf edilmek üzere Yozgat Ziraat Bankası mevcudundan yukarda yazılan beş milyon kuruşun alındığını açıklayan işbu tutanak verildi. 16 Haziran 1336 (1920)”

Senette imzası olanlar da şu kişiler;
Abdülcabbarzade Celâleddin, Dinîzade Şahap, Tevfikzade Elsayidi Ahmedi, Askerî Hayripaşazade Osman Nâzım, Halidbeyzade Mustafa Vasıf, Abdülcabbarzade Edib, Abdülcabbarzade Mahmud Calâleddin, Emin Efendizade Hakkı Salih, Efendizade Elseyddi Abdülkadir, Haşmet Ceridzade Hüsnü (büyük amcam), Metni mazbatada murakkam mebaliği ahız ve kabze Hafız Şahab ile Muhlis Bey (benim dedem) memur tâyin edilmişlerdir, 16 minh Edib.

50 bin lira gibi büyük bir parayı yanlarında taşıyamayacaklarını anlayınca 45 bin lirasını tekrar bankaya bırakırlar ama senet üzerinde bir değişiklik yapmak akıllarına gelmez. Çerkez Ethem Yozgat’ı bastığında banka veznedarını, kimseye söylememesi için tehdit ederek bu parayı alır zimmetine geçirir. Böylece, Çapanoğullarının almış göründüğü 50 bin lira daha sonra kuruşuna kadar aileye ödetilmiştir.

07.06.2014