PREFABRİK BİR KİLİSE, II. ABDÜLHAMİT VE BEKRİ MUSTAFA

Osmanlı, Balkanlarda çıkan isyanlar ve uzun süren Rus savaşları ile iyice yıpranmıştı. Bu dönemde devlet yönetiminde ıslahata yönelik çalışmalar yapılmış ise de pek başarılı olunamamıştır. 1806 -1812 Osmanlı-Rus Savaşı Osmanlı Devleti ile Rusya arasında birçok cephelerde açılan bir savaştır. Çapanoğlu Süleyman Bey ve oğlu vezir Mehmet Celalettin paşa da kendi kuvvetleri ile bizzat bu savaşlara katılmışlar, Mehmet Celalettin Bey ordu komutanlığı yapmışsa da 1811 yılında yapılan bir savaşta Ruslara esir düşmüş 1812 yılında yapılan Bükreş anlaşması ile ve pederi Süleyman Bey’in Rus Çarına gönderdiği mektupla yurda dönmüştür. Bu savaşların da etkisi ile Osmanlının sınırları içindeki Balkan devletlerinde isyanlar başlar.

İsyanlar ve toprak kayıpları devam ederken İstanbul’un Balat semtinde ve tam da Haliç’in kıyısında bir Kilise yapılır. Osmanlı tebaasından Bulgarlar, o zamana kadar Fener Rum Patrikhanesi´ne bağlı kiliselerde ibadet ederdi. Fener Rum Patrikhanesi´ne bağlı bu kiliselerde ibadet dilinin Rumca olması, Bulgarları rahatsız ediyordu. Bulgarlar, Rumlarla aynı din ve aynı mezhepten oldukları halde, Rum kiliselerindeki ayinleri anlayamıyorlardı.

Rumların, Ermenilerin ve Yahudilerin kendi ibadethaneleri olduğunu, buna mukabil Bulgarların da ayrı bir cemaat oluşturdukları halde ayrı bir kiliseleri olmadığını belirten İstefanaki Bey, Eylül 1848´de devlete başvurarak, artık kendi dillerinde ibadet etmek istediklerini bildirir. Tam o dönemde Ruslar da, Bulgarları etkilemek için harekete geçmiş, İstanbul´da bir Bulgar kilisesi kurmak için girişimlerde bulunmaya başlamıştı. Rusya’nın Balkanlarda Panslavizm idealini yaymaya başlamasıyla Sırp, Karadağ, Bosna-Hersek, Romen(Eflak-Boğdan) ve Bulgar isyanları başlamıştı.

Padişah Sultan II. Abdülhamit, bu olayları bir siyasi manevraya dönüştürmek ister.
Düşüncesi, Fenerdeki Ortodoks patriğinin burnunun dibine bir Bulgar kilisesi inşa ettirerek Rumlara rakip ikinci bir patriklik tesis edip, Yunanlılarla, Bulgarların arasını açmak ve böylece Balkan ittifakında bir çatlak yaratmaktır. Önce 17 Ekim 1849 tarihli fermanı ile kendilerine, Fener semtinde kendi ibadethanelerine sahip olmalarına izin verir. Ancak yeni kilisenin inşaat temeli 27 Nisan 1882 senesinde atılabilir. İnşaat yerinin başka yerden toprak taşınarak doldurulmuş olmasından dolayı bu kadar ağır ve yüksek bir binayı taşıyamama tehlikesini göz önünde tutan Mimar Hovsep Aznavur, bina konstrüksiyonunun çelik profillerden hazırlanması ve demonte bir şekilde getirilip burada monte edilmesine karar verir.

Kilisenin uygulama projesinin yapılması ve prefabrik yapı parçalarının üretilmesi için uluslararası bir yarışma açılır. Yarışmayı Avusturya firması R. Ph. Waagner kazanır ve bir yıl sonra üretime geçer. Bütün parçalar tamamlanınca kilise önce firmanın Viyana´da ki fabrikasının bahçesinde tümüyle kurulur. Daha sonra sökülen yapı elemanları, Tuna Nehri ve Karadeniz üzerinden bir nehir teknesiyle İstanbul´a taşınır. Şimdiki yerine bir buçuk yıllık bir çalışma sonrasında oturtulan yapı, kutsanarak törenle açılır.
Yapının taşıyıcı iskeleti çelik profillerden oluşturulmuş, sonra da üzeri sac ve döküm levhalarla kaplanmıştır. Pencere doğramaları, kapı ve pencereleri çevreleyen süsler, dış cephe boyunca her aksı belirtecek biçimde düzenlenmiş köşelerin başlıkları, pencere kenarındaki sütunları taşıyan konsollar, bütün yapıya saçak hizasında dolanan silmelerin arasındaki eski çelenk motifleri dökümdendir. Bütün parçalar birbirine dev cıvata - somun, perçin ya da kaynakla birleştirilmiştir.

Bu surette Bulgar kilisesi, Sultan Abdülhamid'in bu siyasi manevrası ile teessüs etmiş olur. Osmanlı devleti, 11 Mart 1870´te bir ferman çıkararak kilisenin bağımsız olmasına da izin verince Bulgar ve Rumlar'ın müşterek oturdukları bu semt’te Rum-Bulgar kavgası başlamış, bu kavga bir süre iki devletin de arasına soğukluk sokmuşsa da önce Yunanistan sonrada Bulgaristan Osmanlı idaresinden kopmuş istiklallerini ilan etmişlerdir.

Bu kilise ilgili olarak meşhur Bekri Mustafa’nın bir fıkrası anlatılır. Balat semtinde ikamet eden Bekri Mustafa. Çok sarhoş olduğu bir gece, kilisenin önünden geçerken birden dönüp kilisenin kapısını yumruklar. Zangoç kapıyı açıp Bekri Mustafa’yı karşısında görünce şaşırır ve sorar. “Ne istiyorsun?” Bekri, “ Kiliseyi gezeceğim” der. Zangoç çaresiz açar kapıyı, birlikte dolaşmaya başlarlar. Bekri Mustafa sorar “Bu resimlerin önünde neden mumlar yanıyor.” “Bunlar Hıristiyan azizleri onun için mum yanıyor” der Zangoç. Ama bir resmin önünde mum olmadığını görünce bu defa da ona takılır neden yanmıyor diye. Zangoç, “Bu şeytanın resmi onun için önünde mum yok der. “Şeytanı da Allah yaratmadı mı yak onunda önüne bir mum” deyince, Zangoç, Bekri Mustafa’dan kurtulmak için bir mumda şeytan’a yakar. Bekri eve gelir yatar. Gecenin bir yarısında birden Bekrinin oda kapısı açılır içeriye acayip kılıklı birisi girer. Bekri korku ile sorar “”kimsin sen evime nasıl girdin”? “Ben şeytanım” der gelen. “ Bu gece benim resmime mum diktirdin ya, sana teşekküre geldim. Dile benden ne dilersen.”Bekri çok mutlu olur. “Çok param olsun istediğim kadar şarap alabileyim” der. Şeytan “Gel benimle diyerek onu Beyazıt’taki Kapalıçarşı’nın çatısına götürür. “İşte bütün sarraf dükkânları emrinde in aşağıya istediğin kadar al” diyerek eline bir torba tutuşturur. Bekri torbayı yeteri kadar doldurup tam merdiveni çıkmaya başlarken bekçi paçasından yakalar. Bekri korku ile bağırır. “Şeytan hazretleri bekçi paçama yapıştı bırakmıyor”. Şeytan gizlendiği kubbenin arkasından akıl verir. “Üzerine işe kurtul ondan”. Bekri Şeytanın dediğini yapar. Bir uyanır ki yatak yorgan sırılsıklam. O hırsla tekrar giyinip Kiliseye gider. Yine kapıyı yumruklar. Zangoç uykulu gözlerle kapıyı açar. Bekriyi tekrar karşısında görünce bu defa kızar, “yine ne istiyorsun” diye sorar. Burnundan soluyan Bekri “söndür ulan o mumu” der.

02.05.2014