SEYRETMEK Mİ, İZLEMEK Mİ?

Zaman ayırıp yorum yazmak lütfunda bulunan tüm değerli dostlarıma en kalbi şükranlarımı iletirim. Saygılarımla.

Değerli meslektaşım, köşe komşumuz Muhsin Köktürk işin derinine inmiş. O kadar teknik ayrıntı vermiş ki...Çok teşekkür ediyorum. Ben fazla ayrıntıya girmemiştim. Eksiğimi tamamlamış. Eksik olmasın. Elbette bir sözcüğün temel(konuluş) anlamı, yan anlamı, deyim anlamı, terim anlamı gibi ifade ettiği birçok manası vardır. Bu nedenle bir sözcük gerçek anlamını kullanıldığı cümlede bulur. Bir de "Ulusal Düddürü" vardı. Nasıl unutmuşum? Sözüm ona TDK bir zamanlar bu tamlamayı "İstiklal Marşı" yerine önermişti. Bunlar Sayın Köktürk'ün dediği gibi TDK'nin hiçbir sözlüğünde yer almayan asılsız, dayanaksız, dedikodudan ibaret yakıştırmalardı. Bunları piyasaya sürenlerin gayesi TDK'yi yıpratmaktı. Selam ve saygıyla.

Sayın Çapanoğlu, Bir de Emekli Kurmay Albay Alim Gürerk Bey'in yorumuyla ilgili bir açıklama yapma gereği duydum. Türk Dil Kurumu; hiçbir dönemde "gök konuksal avrat, ulusal düttürü, tütünsel dumangaç, otlangaç" vb. sözcükler yaratmadı. Bunlar, Türk Dil Kurumunun Türkçeleştirme çalışmalarına karşı çıkan bazı kişilerin kurumu karalamak için uydurduğu sözcüklerdir. Söz konusu sözcüklere ne geçmişte ne de günümüzde hiçbir zaman Türkçe Sözlük'te yer verilmemiştir. Karşıtlarca uydurulan bu sözcükleri, o dönemdeki Türk Kurumu Sözlüklerinde gösterecek bir kişi bulamazsınız. Eğer bunları kurum yaratsaydı sözlüğe almaz mıydı? En basitinden bunu düşününüz lütfen. Yıllar öncesinin haksız, dayanaksız, iftira nitelikli bu eleştirilerini yıllar sonra yeniden duymak bir Türkçe öğretmeni olarak beni gerçekten çok şaşırttı. Demek ki dilde yenileşme karşıtları bu konuda gerçekten çok başarılı olmuşlar. Aradan neredeyse 50 yıl geçti, hâlâ gündemdeler. Ne diyeyim? Saygılarımla.

Sayın Çapanoğlu, Şahsınızla ilgili olmasa da sayfanızda yorum yaptığı için çok değerli kardeşim Sayın Mustafa Topaloğlu'nun eleştirisiyle ilgili birkaç noktaya değinmek istiyorum. "Seyretmek" ile "seyreylemek" sözcükleri arasında ufak bir anlam farkı vardır. "Seyreylemek", seyretmek anlamının yanı sıra "geriden gözlemek" anlamında da kullanılır. Verdiği cümlelerde "geriden gözlemek" anlamı esas alındığı için elbette bunların yerine "izlemek" kullanılamaz. Yine elbette "seyreyle gümbürtüyü" sözünde hiçbir zaman "seyreylemek" yerine "izlemek" getirilemez. Çünkü bu kalıplaşmış bir sözdür. Böyle kalıplaşmış sözlerde hiçbir sözcük değiştirilemez. Eş anlamlısı da olsa yerine getirilemez. Saygılarımla.

Sayın Çapanoğlu, Yazını beğeniyle okudum. Ancak alıntı yaptığınız kişinin "izlemek" sözcüğüyle ilgili eleştirisine katılmadığımı belirtmek isterim. Dilerim açıklamalarım bir bilgiçlik olarak algılanmaz. Bunların 41 yılını Türkçe öğretmenliğine adamış birinin bilgi birikimin aktarılması olarak düşünülmesini isterim. Dilimizde her sözcüğün ortaya çıktığında kazandığı bir "temel anlamı", pek çoğunun da gelişen toplum yaşamına uygun olarak zamanla kazandığı "yan anlamı/anlamları" vardır. Ne yazık ki çoğu yazar, sözcüklerin yalnızca temel anlamını göz önüne alarak eleştiri ve yorum yapıyor. Örneğin sözü edilen "izlemek" sözcüğünün dilimizde tam dokuz anlamı var. (TDK Güncel Sözlük'e bakılabilir.) Bu sözcüğün temel anlamı; "1. Birinin ya da bir şeyin arkasından gitmek, takip etmek"tir. Bu açıdan bakınca elbette, "televizyon izlemek" eleştirisi doğru görünür insana. Ama bakınız sözcüğün diğer anlamlarına: 2. Zaman, süre, sıra vb. bakımından gelmek, arkasından gelmek, arkasında olmak. 3. Bir olayın gelişimi gözden geçirmek. 4. Eğlenmek, görmek, öğrenmek için bakmak, seyretmek. (Buraya dikkat çekmek isterim. Örnek olarak da "televizyon izlemek" veriliyor.) 5. Belirli bir yönde gitmek. 6. Gözlemek, incelemek. 7. Belirli bir tutum, davranış ya da düşünceyi benimsemek. 8. Bir şeye uymak, bağlı olmak. 9. Herhangi bir olayla ilgilenmek. Söz konusu yazar, "izlemek" sözcüğünün ilk anlamını dikkate aldığı, belki de diğer anlamları üzerinde ayrıntılıca düşünmediği için "seyretmek" yerine "izlemek" sözcüğünün kullanılmasını kabul etmiyor ve bence yanlışa düşüyor, toplumu da yanlış yönlendiriyor. "İzlemek" sözcüğünde olduğu gibi "seyretmek" sözcüğünün de birden fazla anlamı var: 1. Bir şeyin durumunu, oluşumunu gözlemek, bakmak. 2. Bir olaya karışmadan bakmak. 3. Eğlenmek, görmek, öğrenmek vb. için bakmak, izlemek. ("İzlemek" sözcüğünün anlamı ile aynı. Örnek de "televizyon seyretmek".) 4. Taşıtın ilerlemesi, yol alması. 5. Hastalığın sürmesi, devam etmesi. Şimdi bir değerlendirme yapalım: "Seyretmek" sözcüğünü 3. anlamıyla kullandığımızda sorun olmuyor, ama "izlemek" sözcüğünü 4. anlamıyla kullanınca sorun oluyor. Bu nasıl bir bakış açısıdır? Anlamak olanaksız. Nasıl ki yazar "izlemek" sözcüğünün ilk anlamına bakıp "televizyon izlemek" yanlış diyor sa, "seyretmek" sözcüğünün ilk anlamıyla da kullanıldığında yanlış olur. Düşüncelerimi bir başka örnekle pekiştirip açıklamamı sonlandırıyorum: Dil sürekli gelişen ve kendini yenileyen bir olgudur. Daha düne kadar "fotoğraf" yerine "resim" diyenleri eleştiriyor ve diyorduk ki: Fotoğraf makine ile çekilir, resim elle yapılır. Bu nedenle resme fotoğraf denilemez. Ama fotoğrafa resim diyebiliyoruz. Çünkü zamanla "resim" sözcüğü çeşitli anlamlar kazandı. Kazandığı dört anlamdan biri de "fotoğraf"tır. Anlaşılacağı üzere artık "resim" sözcüğünü "fotoğraf" anlamında kullanmayı kimse yanlış sayamaz. Hatta günlük yaşantımızda "fotoğraf çekmek"ten çok "resim çekmek" sözünü kullanıyoruz. Sözün kısası, dili kazandığı yan anlamlarla değerlendirip eleştiride bulunmak gerekir. Yoksa kullandığımız her sözcüğe karşı çıkarız. Bence asıl sorun, alışkanlıklarımızın tutsağı olmaktan kurtulamayışımız. Saygılarımla.

Azîz dostum, Dilimize sahip çıkmak zorundayız. Çünkü dil birliği milleti millet yapan değerlerin başında gelir. Seyretmek ve izlemek asla birbirinin yerini tutmaz. Mesela bir oyun, halay, bir manzara seyredilir. "Seyreyle güzel kudret-i Mevla neler eyler"de, seyreyle yerine "izle" diyebilir misiniz? Ya "Seyreyle gümbürtüyü" söz öbeğinde? Bir futbol maçı İzlenmez, seyredilir. İzlenirse de zorlamayla... Dilde Türkçecilik iyi niyetli, hatta gerekli bir çalışma. Günümüzde buna ihtiyaç var. Bir zamanlar yozlaştırıldı bu akım. Karalamak için "gök konuksal avrat, dumansal tütürgeç, ulusal otlangaç" gibi kelime grupları sürüldü piyasaya. TDK güya bu kelimeleri "hostes, sigara, lokanta" kelimeleri yerine önermiş. Ha, lokanta deyince bir zamanlar 'restoran' sözcüğünü tamlayıp 'restoran lokantası' yapan işletmeler vardı.Garabete bakar mısınız? Çok boyutlu bir mesele bu dil meselesi. Dilimize sahip çıkmalıyız. Türkçe bizim ses bayrağımızdır. Bayrağımıza gösterdiğimiz saygıyı, özeni, korumayı ve bağlılığı Türkçemize de göstermeliyiz. Selam ve sevgiyle.

Abdülkadir Bey, benden alıntıyla dilimizin kısırlaştırmasına el atmışsınız. Teşekkür ederim. Dilimiz hususunda çok yazdım. Tezimiz de var, başka kitaplarımız da. E. Kurmay Albay Alim Gürerk Bey, yazınız altındaki notunda hostese "gök konuksal avrat" dendiğini ilk duyduğunda derin üzüntüye kapıldığını yazıyor. Dilimizin yozlaştırılmasına, kısırlaştırılmasına dair kitabımın adını kinayeli "Gök Konuksal Avrat" koymuştum. Alt başlığı ise "Türkçenin Türkçesi". Dil meselesi geçmişte çok tartışıldı. Çok kitaplar yazıldı. Maalesef yanlışlıklardan dönülmedi/dönülemedi. Televizyon ekranlarının Türkçemize çizdiği sınırlara hapsedildik. Yine de, yanlışlıkları, eksiklikleri fark edenler gerçekleri söylemekten asla imtina etmemeliler. Selâmlarımla.

Değerli Kadir Kardeşim, Altmışlı yıllarda gelişen "Öz Türkçe Furyası" (bence var olup olmadığı dahi bilinmeye) hedefine ulaşamadan yozlaştırıldı. Yapılan Arapça, Farsça ve diğer batı dillerinden dilimize girmiş kelimeler güya Öz Türkçe kelimeler ile değiştirilmeye çalışılırken Kurmay Albay arkadaşımızın dediği gibi, abuk subuk kelimeler ile seslendirilmeye dönüştü. Sosyo-Ekonomik ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak dünya dillerinde de tedricen değişim yaşanmakta. Bugün ülkelerde 100 yıl önceki dilin konuşulmadığı bilinmektedir. Özellikle de teknoloji beraberinde yeni kavramlar ve bunları seslendiren kelimeler yarattı. Bence yapılması gereken bu kavramlara Türkçe İfadeler bulunmasıydı. En basitinden aklıma geldiği kadarıyla oto sanayinde kullandığımız buji, karbüratör, akümülatör, bagaj vs gibi yüzlerce yabancı kökenli kelimeleri sayarken, iletişim deki kelimelere değinmek istemiyorum. Kaldı ki, birçok kavramın ve fiilin Türkçe'mizde iki kelimeli yapıları ile ifade edilebilmesi gibi çok özel bir yapısı da varken.

Sayın Çapanoğlu, sözlerime ''Doğru söze ne denir?'' diyerek başlayarak, önce, konu hakkındaki genel görüşümü paylaşmak istiyorum. Özellikle, 60'lı yılların başından itibaren ''Vatandaş Türkçe Konuş'' sloganıyla gündeme oturmuştu bu konu. Kısa bir süre sonra ''Yurttaş Türkçe Konuş''a bıraktı yerini. Özellikle, dil bilimcilerin iyi niyetlerle başlattıkları bu akım, ne yazık ki bir süre sonra rayından çıkarılıp, yozlaştırılmaya başladı. Lise öğrencisi olarak, hostes yerine ''Gök Konuksal Avrat'' sözünün ilk kez kullanıldığını duyduğumda, derin bir üzüntüye kapılmıştım. Oysa yapılmak istenen güzel Türkçe'mizi komik bir hale getirmek değildi. Ne yazık ki bir çok konuda olduğu gibi bu çabalar da, özellikle her devirde yaşandığı şekilde yozlaştı. Hatta siyasi görüş belirtisi olarak bile görüldü. Ör: Atatürk İlke ve Devrimleri demek ülkenin yarısı tarafında kabul görürken, yarısı tarafından benimsenemedi. Oysa bugün kentlerimizin caddelerinde yürürken, başınızı çevirip mağaza vitrinlerine baktığınızda, tabelalarda yazan isimleri gördüğünüzde ne düşünüyorsunuz? Bu duygu ve düşüncelerle, çok yerinde ve kibarca yaptığınız ikazı tekrar etmek istiyorum. ''Lütfen dilimize sahip çıkalım.'' Saygılarımla,