Süleyman Sırrı olayı ve Kocahanoğlu’un düşündürdükleri

İlki, 24 Şubat 2012 Cuma gecesi, tekrarı da 26 Şubat Pazar gecesi Karadeniz TV. De yayınlanan Ceviz Kabuğu programın da Sn. Hulki Cevizoğlu’un, konuğu Sn. Osman Selim Kocahanoğlu idi. Konu Atatürk’e karşı yapılması planlanan İzmir suikastı idi. Konuşmasının bir yerinde Sn.Kocahanoğlu şöyle bir cümle sarf etti.”Milli Mücadeleden sonra kurulan ilk meclisin Yozgat milletvekili Süleyman Sırrı (İçöz), Halifeliğin kaldırılmasının görüşüldüğü bir oturumda, meclis kürsüsünden elinde bir belgeyi sallayarak mebus’lara şöyle sesleniyor.”Bu vesika Çapanoğlu isyanı sırasında sarayın kendi saflarında yer almalarını sağlamaları için Çapanoğullarına gönderdiği 5 milyon kuruşun belgesidir”.Birden başımdan kaynar sular döküldü. Kulaklarım uğuldadı. Çapanoğulları aleyhinde bir yalan daha hem de televizyonda belgelendiriliyordu. Üstelik evimde değil misafirlikte idim. Ne yapsam acaba diye çırpınırken. Yozgat’tan kuzenim Halit Çapanoğlu (Amasya da İdam edilen Halit beyin torunu) programa bağlandı. Sesinin tonundan, tansiyonunun ne kadar yükseldiği belli oluyordu. Bunun külliyen yalan olduğunu anlatmaya çalıştı. Cep telefonundan konuştuğu için bir ara ses geldi gitti. Sn.Kocahanoğlu duyamadığını söyledi. Halit Çapanoğlu sorulan suallere gerekli cevabı verdikten sonra Hulki Bey teşekkür ederek onu yayından aldı. Halit Çapanoğlu konuşurken ben telefonla bağlanmak istemiştim. Onun konuşması bitince beni bağladılar. Ben her ikisini de selamladıktan sonra şu 5 milyon kuruşa bir açıklık getirmek istiyorum diyerek söze başladım. Bu paranın o para olmadığını. Olaylar başlayıp Çapanoğulları bölgede hâkimiyeti sağlayınca memurların maaşlarının ödenmesi için Ziraat Bankasından 50 BİN lira aldıklarını (yani belgedeki 5 MİLYON kuruş). Karşılığında olaya katılanların aynı meblağ da bir senet imzalayıp bıraktıklarını. Bu paranın 5 BİN lirası ile maaşları ödediklerini. Geri kalan 45 BİN liranın muhafazasındaki güçlük nedeni daha sonra almak üzere tekrar bankada bıraktıklarını. Bu arada senet üzerinde değişiklik yapmayı unuttuklarını. Çerkez Ethem’in soruşturma sırasında bunun farkına vardığını ve veznedarı kimseye söylememesi konusunda tehdit ederek senedi bankada bırakıp 45 BİN lirayı zimmetine geçirdiğini anlattım.(*) Sn.Kocahanoğlu bu konuyu bilmediğini benim anlattığım bu bilgilerle kendisinin aydınlandığını söyleyerek teşekkür etti. Misafirlikte olmam nedeni ile ve hiç beklemediğim bir anda önümde bir doküman olmadan Hulki Bey gibi bu işin piri olan bir araştırmacının sunduğu bir programda olayında heyecanı ile ancak aklıma gelenleri anlatabildim. Birazda onlar sordular ben cevapladım.27 Şubat 2012 günü Sn.Kocahanoğlu’nu telefonla aradım. Uzunca bir sohbetimiz oldu. Yozgat Gazetesinde iki tam sayfa yayımlanan “Çapanoğlu hadisesi bir isyan mıdır” başlıklı araştırmam ile yine Çapanoğulları ile ilgili bazı yazılarımı kendisine elektronik posta ile gönderdim. Bir cumartesi günü buluşmak kararı ile telefonu kapattık.

28 Şubat 2012 Salı günü saat 18.00 sularında Sn. Osman Selim Kocahanoğlu beni ev telefonumdan aradı. Kısa bir hoşbeşten sonra tekrar elindeki meclis tutanağını okudu. Tutanak aynen benim yukarda anlattığım olayı anlatıyordu. Konuyu daha teferruatlı bir şekilde görüşme fırsatımız oldu. Kılıç Ali’nin Yıldızeli’ndeki Potacı Nazım ayaklanmasını bastırmak için giderken Yozgat’ta konakladığını. O sırada Yozgat Müftüsü olan Mehmet Hulusi Efendinin dolduruşu ile Kılıç Ali’nin Çapanoğlu Edip ve Celal beylerden 500 YÜZ’ER altın istediğini. Red cevabı alınca da beyleri evlerinde hapsettiğini anlattım. Bu olayı Avni Doğan Bey bakın nasıl anlatıyor “Kılıç Ali’nin gönüllüleri kim bilir kimin tahriki ile( bu cümleyi dikkatinize sunuyorum.) Celal ve Edip beylerin konakları önünde bağırıp çağırmaya ve söğüp saymaya başlarlar. İşte iki kardeş yapılan bu ahlaksız taciz ve tahrik sonucu; yaşadıklarını gururlarına yediremeyip o gece eğersiz bir at üstünde Yozgat’tan ayrılırlar." Bunun üzerine Arapsef’deki kardeş Halit Beyin, Kılıç Aliye 300 silahlı adamı ile Yozgat’ı basacağı haberini göndermesi üzerine Kılıç Ali’nin panikleyerek Boğazlıyan’a kaçtığını ama orada yaptığı çatışmada kuvvetlerinin tamamını yitirdiğini kısaca anlattım. Bu görüşmemiz takriben bir saat kadar sürdü.10 Mart 2012 Cumartesi günü Cağaloğlu’nda ki bürosunda kendisini ziyaret ettim. Elbette konumuz yine Çapanoğlu hadisesi idi.

Uzunca bir sohbetimiz oldu. Sayın Kocahanoğlu, “itiraf edeyim ki Çapanoğulları hakkında pek fazla bir araştırmam ve bilgim olmadı. Ben daha çok İttihat ve terakki üzerine araştırma yapıyorum” dedi. Bana üç kitabını, imzalayarak hediye etmek lütfunda bulundu. Eve dönünce internetten birinci meclis zabıtlarını taradım. Bozok mebusu Süleyman Sırrı bey’in birçok celsede Çapanoğulları ile ilgili yerli yersiz çıkışlarına ve sözlerine rastladım, üzüldüm. 3 Mart 1924 tarihindeki oturumda kürsüden yaptığı konuşmayı doğrusu bu ya Çapanoğullarının kurduğu bir şehrin mebusu olarak kendisine yakıştıramadım. Süleyman Sırrı Bey meclis kürsüsünden bakın nasıl sesleniyor. (Parantez içindeki ilaveler benim açıklamalarımdır)

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
2. Dönem
2. Yasama Yılı

2. Birleşim 3 Mart 1924
SÜLEYMAN SIRRI B. - (Bozok) Muhterem arkadaşlar kabul ettiğimiz birinci madde mucibince Halifeyi Hal'ettik. Hilâfet Makamının hakiki mercii Meclisi Âli olduğunu, orada Hilâfet Makamı denilen bir sandalyanın ariyet bulunduğunu o madde ile teyid ettik. Şimdi mesele halledilen Halife ve hanedanın, memleketten ihracı meselesidir. Malûmu âlinizdir ki 1 Teşrinisani karariyle Meclisi Âli, saltanatı, hilâfetten ayırdı. Elinden kudreti icraiyesi alınan o hanedan; hilâfete hâs bir vaziyet takınması lâzım gelirken, öteden beri adat ve ananesi veçhile yine sureta Halife idi. Hakikatte manevi bir saltanat kurdu. Daha evvel Halife Ordusu namıyle teşkil ettikleri kütleyi memleketin İçerisine saldırarak milleti kana boyadı.

MUSTAFA B. (Tokat) — Canım hepimizin bildiği şeyler kellem kellem lâyenfa.

SÜLEYMAN SIRRI B. (Bozok) — Reis Beyefendi! Meclisi Âliyi Mustafa Bey temsil ediyorsa (kürsüden)inelim, benim de hakkı hürriyetim var... Hulâsai kelâm efendiler; bunlarda kesilmiş kuyruk acısı vardır ve bu millette bir ciğer acısı vardır ki Hilâfet Ordusu...(Çapanoğullarını kasdediyor) Onlarda acı, bizde bu acı baki kaldıkça imtizaca imkân yoktur. Bugün olmazsa yarın behemehâl bir Hilâfet Ordusu teşkil edecektir. Bendeniz bundan sonra böyle bir vesikanın elime gelmesine şahid olamam. Emredersiniz, müsaadenizle arz edeyim:

( Ziraat bankasından alınan 5.000.000 kuruş karşılığında bırakılan senet’deki ifadeleri okuyor.)
Kuruş 5.000 000 Yalnız beş milyon kuruşluk varakai nakdiyedir. Makamı Mukaddes Hilâfetpenahiye ve Hükümeti Osmaniye ye karşı ilânı isyanla Anadolu'da bir hükümet teşkiline kıyam etmiş olan bağilerin tedibi için biinayetillâhi tealâ teşkiline muvaffak olduğumuz Süvari ve Piyade efradının maaşat ve masarifatı sairesine sarf etmek üzere Yozgat Ziraat Bankası mevcudundan balâda muharrer beş milyon kuruşun alındığını mubeyyin işbu mazbata ita kılındı.16 Haziran 1336(1920)

(senette imzası olanlar)
Abdülcabbarzade Calâleddin, Dinîzade Şahap, Tevifikzade Elsayidi Ahmedi, Askerî Hayripaşazade Osman Nâzım, Halidbeyzade Mustafa Vasıf, Abdülcabbarzade Edib, Abdülcabberzade Mahmud Calâleddin, Emin EfendizadeHakkı Salih, Efendizade Elseyddi Abdülkadir, Haşmet Ceridzade Hüsnü.
Metni mazbatada murakkam mebaliği ahız ve kabze Hafız Şahab ile Muhlis Bey memur tâyin
edilmişlerdir, 16 minh Edib.

Süleyman Sırrı Bey konuşmasına devam ediyor. “Binaenaleyh bundan sonra böyle bir vesikaya şahid olamam, değil bunların en büyüğü, en ufağına kadar memleketten gitmesine taraftarım.
(Çapanoğullarının yurt dışına sürülmelerini talep ediyor.)
Aslında, Süleyman Sırrı Bey, tarihe 150 likler olarak geçen ve aralarında Rıza Tevfik Bölükbaşı, Refi Cevat Ulunay, Çerkez Ethem ve kardeşleri, padişah ve ailesi ile ordudan, polisten, gazetecilerden, vekillerden birçok ünlünün olduğu 150 kişinin içine Çapanoğullarını da dâhil etmek istiyorsa da Atatürk Çapanoğullarını bu liste dışında tutmuş ve bir sene sonra da affetmiştir. Çünkü Çapanoğulları başkaldırısının ne İstanbul Hükümeti ile ne de yabancılarla hiçbir ilgisi ve bağı yoktur. Nitekim Çerkez Ethem dahi Çapanoğlu başkaldırısı için Mustafa Kemal Paşa, Fevzi Çakmak Paşa ve İsmet paşa ile birlikte yapıkları toplantıda hakarete varan bir uslupla şöyle demiştir.“Orta Anadolu’da bir köşede, hiçbir ecnebi ve İstanbul hükümeti ile İrtibatı kalmayan Yozgat olayını söndürmekten acizsiniz, anladığım şudur ki, başlangıçtan beri hâlâ vaziyeti kavrayamadınız”.
Söz alan Saruhan mebusu Vasıf Bey, konuşmasında Konya ve Yozgat isyanları deyince Süleyman Sırrı bey oturduğu yerden “Çapanoğlu isyanı, Çapanoğlu diye bağırıyor. Bu nasıl bir öfke bu nasıl bir kindir. Vasıf Bey devamla şöyle söylüyor.” Bolu isyanı ve İzmit'e gelen kuvvetler hepsi halifenin mızır fetvalarına mızır telkinatına dini alet yaparak kardeşlerimizi aldatarak din namına husule getirdiği' iğtişaşlardır. Tasavvur buyurabilir misiniz ki bu memlekette bizimle beraber çalışan fedakârlık yapan, bizim, ruhumuzu duyan, ruhumuzla yürüyen kardeşlerimiz Konya'daki Yozgad 'daki İzmit 'teki bu kardeşlerimiz dün bize ihanetlerini hatırlarına getirebilsinler. Hayır, arkadaşlar, onlar bize ihanet etmemiştir. Onlar bizim kardeşimizdi, beraberdik. Fakat o zavallı cahil, masum kalblere hilâfet mızır bir zehir olarak akmıştır.”
Meclis kürsüsünde Şükrü Efendi de (Karahisarı) şöyle söylüyordu. Bu millet isyankâr değildir. Şurada Yozgat’ta isyan çıktı deniliyor. Bendeniz Yozgat isyanını tetkik ettim, sui idare neticesidir. Bakınız efendim Yozgat isyanı yalnız sui idare neticesi de değil, bu Meclisin kendisini gösterememesi neticesidir. Bir islâm cemiyetinin, memaliki Osmaniye ve islâmiye mümessillerinin burada toplandığını bildirmemektedir. Neden oraya muktedir adamlar göndermedik, biz daha doğrusu yalnız İcra Vekillerine değil kendimize de kabahat bulmalıyız
Yukarda kısaca anlattığımız olaylardan sonra gelelim yazımızın yukarıdaki başlığına. Yozgat tarihine ve Çapanoğullarına ilgi duyan tarih severler bilirler. Kendilerine dikte ettirilenleri tarih diye yazan veya sipariş üzerine tarih yazan eski nesil tarihçilerin yerine, gerçekten araştırmacı ruhlu yeni nesil tarihçiler ve araştırmacı yazarlar,“Yalan söyleyen tarih utansın” mantığı ile devlet arşivlerini ve mahalli kaynakları incelerken. Tam da Milli Mücadelenin başladığı kritik bir dönemde, Çapanoğullarını başkaldırıya sürükleyen felaketin müsebbipleri olarak iki kişiyi işaret ederler. Birisi, basiretsiz tutum ve davranışları ile olayların başlamasını ateşleyen Kılıç Ali’nin, Çapanoğlu beylerinden 500 yüzer altın talep etmesi ve reddeden beyleri konaklarında hapsetmesi. İkincisi ise, devletin üst düzeylerinde görev alma arzusuyla sınıf atlayarak iktidar olma hırsı taşıyan. Kendini var eden insanları atlatmayı ve aldatmayı seven biri diye tarif edilen ve o sıralar da Yozgat Müftüsü olan (35 yaşında) Mehmet Hulusi Efendi’dir. Ancak yukarda bahis ettiğimiz olay, bu konunun bu iki kişi ile sınırlı kalmadığı konusunda bizi şüpheye sevk etti. Her konuda ve bilhassa gerek Türk gerek Dünya tarihi hakkında engin bilgisi olan Atatürk’ün, Osmanlının en büyük ayanlarından olan Çapanoğulları hakkında bilgisiz ve ilgisiz olması düşünülemez. Zira Çapanoğullarını ikna etmek için büyük gayret sarf ettiği, çok yakın arkadaşı ve Çapanoğullarının akrabası Akdağlı Bahri Bey(Tatlıoğlu) ile Silsipür Ceritler’inden ve yine Çapanoğullarına akraba olan Keskinli Rıza Beyi de Çapanoğullarını ikna için Yozgat’a gönderdiği biliniyor (Osmanlıda fitne bitmez derler. İstiklal madalyalı Rıza Bey de, bir süre sonra kendini çekemeyenlerin fitne, fesatları neticesi 11 Ocak 1926 da Ankara İstiklal Mahkemesinin kararı ile idam edilmiştir. Bkz. Yozgatlı Ceritzadeler yazım). Bu kişiler Çapanoğullarını ikna etmişler, Çapanoğlu beyleri, Ankara’ya giderken beraberlerinde hediye olarak canlı kümes hayvanları da götürmek için( o dönemde her şeye ihtiyaç vardı)kafesler hazırlatmışlar. Celal bey Keskinli Rıza Bey vasıtasıyla ilk ağızda bir kese altın da göndermiş. Hâlbuki Süleyman Sırrı Bey yine meclisteki bir konuşmasında mebusu oldukları Bozokta isyan çıktığını haber aldıklarında ölümü bile göze alarak Yozgat’a geldiğini. Edip ve Celal Beylerle görüştüğünü, Beylerin hem kendisini hem de Keskinli Rıza Beyi hapsettiklerini daha sonra oğlunun gelerek hapisten çıkardığını anlatıyor. Keskinli Rıza Bey Çapanoğullarına akrabadır. Atatürk’te bu nedenle kendisini göndermiştir. Hiç akraba hapse atılır mı, sonrada hiçbir şey olmamış gibi bir kese altın eline tutuşturulur mu? Süleyman Sırrı beyin oğlu geliyor kapıyı açıp babasını hapisten kurtarıyor. Bu ifadeye şaşmamak elde değil. Peki, Ankara’ya Atatürk’le görüşmeye ikna olan ve hazırlık yapan Edip ve Celal Beyler, sonra neden gitmemişler. İşte akılları karıştıran soru bu değilmi? Buraya kadar güzel de bundan sonra olayların çözülemeyecek kadar kördüğüm olmasının müsebbibi kim ya da kimler? Yukarıda bahsi geçen kürsüden belge sallama olayı, ister istemez kim değil, sanki kimlerin daha ağır bastığını işaret ediyor. Arapkir, İskilip, Sungurlu, Akdağmadeni, Keskin, Osmancık, Akşehir, Zile de kaymakamlık, Kayseri, Dersim, Çorum, Yozgat, Nâblus, İçel ve tekrar Yozgat’ta Mutasarrıflık yapan Çapanoğlu Edip Bey ile Mekke, Tokat, Afyon, Amasya da Mutasarrıflık yapan Çapanoğlu Celal Bey ve ağır ceza mahkemesi reisi olan en küçük kardeş Çapanoğlu Salih Bey’in, emekli olunca, gelip ata yadigârı Yozgat’a yerleşmeleri kimleri rahatsız etmiş olabilir? Kimler, geçmişlerinde devlet umuru olan, belli mevkilere gelmiş bu insanları, ikinci bir ikbalden uzak tutabilmek gayreti içinde olabilirler. Kimler Ankara’ya gidebilmek, mebus olabilmek için gözlerden uzak bir birlikteliğin ve tertipçiliğin içinde olabilirler. Ve kimler Çapanoğlu beylerinin Yozgat dışında görevde olmalarını fırsat bilerek yeni Yozgat’ta nüfuz sahibi olmayı isterler. Şimdi aramızda olmayan rahmeti rahmana kavuşmuş kimseleri suçlamak ve zan altında bırakmak gibi bir hakkımız ve salahiyetimiz olamaz. Ancak Kocahanoğlu’nun söylediği o cümle ile belleğimizde canlandırdığımız meclis kürsüsündeki o sahne, İnsanı şüphe etmekten de alıkoyamıyor….Yazımızı, anlattığı olayı bizzat yaşayan rahmetli Ziya Saffet Acun’un anısı ile tamamlayalım. “Çapanoğlu olaylarının üzerinden 20–25 sene geçmişti, Yozgat’ın ileri gelenleri Çapanoğlu Muhlis beyin evinde bayramlaşmak için toplanmışlardı. Bende bir genç olarak onlara hizmet ediyordum. İyi ve güzel sohbetler yapılırken konu Çapanoğlu olaylarına gelince Muhlis Bey, bu olayların üzerinden uzunca bir zaman geçtiğini, tekrar yaraların açılmaması gerektiğini, o zaman günahı olanların da öbür dünyada hesabını vermesini dileyip o sırada mecliste bulunan müftü Mehmet Hulusi efendiye dönüp, onu da adeta suçlayarak, Müftü bey de orada hesabını versin demişti.”

Not: Yozgat Milletvekili Süleyman Sırrı Bey ilki 1929 yılında olmak üzere 1932, 1940 ve 1944 yıllarında Meclise bekârlık vergisi için kanun teklifleri sunar. Süleyman Sırrı Bey’in teklifi birkaç defa reddedilmesine rağmen 1949 yılında dolaylı şekilde de olsa ‘gelir vergisi’ kanununun 90. Maddesi ile bekârlık vergisi, ‘bekârlık zammı’ adi ile yasallaşır. Konu dönemin ünlü yazarları arasında da tartışılır. Hüseyin Rahmi Gürpınar ile yapılan bir röportajda Gürpınar şöyle der; ‘Ben bu yaşıma kadar evlenmedim evlenmeyi de düşünmedim. Şu şıralar hükümetin bizler üzerinden tekrar bir vergi almayı düşündüğü haberi dolaşıyor. Bu vergi ne ise ödemeye hazırım. Şimdiye kadar evlenmedim bundan sonrada evlenmem’

(*)Prof. Ahmet Yaşar Ocak; Çapanoğulları. Prof. Hakkı Acun; Çapanoğulları ve eserleri. Prof. Özcan Mert; XVIII ve XIX yüzyıllarda Çapanoğulları. Avni Doğan; Kurtuluş, Kuruluş ve sonrası. Dr. Ali Şakir Ergin; Çapanoğulları hadisesi ve Abdülkadir Beyin Hatıraları. Devlet Arşivleri; TBMM zabıtları.

17.03.2012