ŞU MEKTEPLER OLMASA!

“Şu mektepler olmasaydı maarifi ne güzel idare ederdim.” Bir Maarif Nazırı böyle demiş. Bu sözü eğitim camiasında bilmeyen yoktur. Gülüp geçilir. Kim söylemiş, niçin söylemiş? Pek üstünde durulmaz.
.
Ben de “Okumuş Filler”de bahsettim. Ama işin doğrusu kimin, ne amaçla söylediğini hiç düşünmedim. Ne ilginçtir ki nazırın söylediği söz adının önüne geçmiş. Adı unutulmuş, ama sözü unutulmamış. Kim bu Maarif Nazırı?
.
Sevgili Gazi Altun kardeşim vesile oldu. Araştırdım. Karşıma 1910-1912 yılları arasında Maarif Nazırlığı yapan Emrullah Efendi çıktı. Kısa süren nazırlığı döneminde maarifte bir çok yeniliğe imza atmış bir aydın. Peki bir aydın böyle bir sözü niçin söylemiş? Mizahi mânâda canım... Ama üstüne kalmış.
.
Mekteb-i Sultani olayı Emrullah Efendi’nin nazırlığı dönemine rastlar.1910 yılı başlarında Maarif Nazırı Emrullah Efendi bir genelge yayınlar. Buna göre kasten derslere gelmeyen öğretmenlerin maaşlarından kesinti yapılacaktır. Mekteb-i Sultani Müdürü Tevfik Fikret, bu genelgeyi uygulamayıp istifa eder. Yerine Salih Zeki Bey atanır. Atama yazısında “Bir şair yerine bir âlim” ifadesinin kullanılması, büyük tepki yaratmıştır.
.
Emrullah Efendi’nin Tûba Ağacı Nazariyesi meşhurdur. Buna göre: “Devletin en önemli görevlerinden birisi ilmi destekleyip korumaktır. İlim yukardan başlar. Önce elit bir kadro yetiştirmeli, bunlar ilkokul ve ortaokul öğretmenlerini, öğretmenler de çocukları ve gençleri eğitmelidir.”
.
Bilindiği üzere Tûba ağacı kökü yukarda olan Cennet ağacıdır. Eğitimin tepeden tabana yapılanmasını ifade için bu isim verilmiş Emrullah Efendi’nin bu kuramına. Bu nazariye Ziya Gökalp’i de etkilemiş ve İttihat ve Terakki Partisinin eğitim politikasının önemli bir ilkesi olmuştur.
.
Emrullah Efendi “Medeniyetçiler” grubunun önde gelen simasıydı. Bir felsefeci olan Emrullah Efendi, Osmanlı birliğinin geleneklere bağlı kalınarak batılılaşmakla ve bunun yolunun da dinamik eğitimden geçtiğine inanıyordu. Nazırlığı döneminde İlköğretim Kanunu çıkarılmış, o zamanki adı Dárülfünun olan üniversitede önemli reformlar yapılmış, Muhitü’l-Maarif adıyla bir ansiklopedi yayınına başlanmıştır.
.
Emrullah Efendi renkli bir simaydı. Unutkanlığı ve uykuculuğu meşhurdu. Nüktedandı. Nüktedanlığı “Şu mektepler olmasaydı maarifi ne güzel idare ederdim.” sözüyle zahirdir. Bir konuşmasında daldan dala, konudan konuya geçip ipin ucunu kaçırması unutkanlığının göstergesidir. Uzun süren toplantılarda horul horul uyuduğu da bir vakıadır. Uykuculuğunun delili...
.
Emrullah Efendi için söylenen bir sözü yazmazsam olmaz: “Hep uyurdu. Ama çok büyük âlimdi.”
Kendisini rahmetle anıyorum.

28.03.2016