İSMİYLE VE CİSMİYLE YOK OLAN HAMAM

Yöre halkından yaşı 60-70 civarında olanların çoğu hâlâHamampazarı der bugünkü Sarıkaya’ya. Efsaneye göre Roma döneminde de adı Kral Kızı Hamamıimiş. Kralın ümitsiz bir hastalığa yakalanan ve yürüyemeyen güzeller güzeli kızını hiçbir hekim iyileştiremez. Kızsazlıklar ve bataklıklar arasında kaybolmuş olan bu kaplıcayı tesadüfen bulmuş ve burada yıkanarak iyileşmiş. Kızın yürümez ayakları yürür olmuş, tutmaz dizleri tutar olmuş. Kral da buraya görkemli bir hamam yaptırmış. Hamamın etrafına halk yerleşmeye başlamış ve bu yerin adı o günden itibaren Hamam olmuş. Ne zaman başladığını bilmiyorum ama benim çocukluğumda Pazar günleri buraya başta sebze-meyve, giyim-kuşam ve evcil hayvanlarolmak üzere her türlü ürün ve üretimin yer aldığıpanayır gibi zengin pazar kurulurdu. Civar köylerden yaya, atlı, eşekli, at arabalı, kağnılı veya traktörlü olarak buraya gelinirdi. İşte zaman içinde Hamam ile Pazar adları birleşerek Hamampazarı’nı ortaya çıkarmıştı.
Sarıkaya ilçesinin ayrıca Aşağı Sarıkaya adlı bir beldesi ve Yukarı Sarıkaya diye de bir köyü var. Bunlara ilaveten Pınarkaya(eski adı Şıhlar), Kayapınar, Gülpınar, Toprakpınar adlarını taşıyan köyleri var. Yani “pınar”, “sarı” ve “kaya” kelimeleri ile yapılmış ve çoğu isim değiştirme modasının ürünü birbirine benzeyen isimler var Sarıkaya’da. Hamampazarı adı neden Sarıkaya oldu bu ayrı bir konudur. Ama bugün tarihine ve anlamına hürmet ederek, kaplıca turizmine sağlayacağı olumlu etkiyi dikkate alarak Hamampazarı adını yeniden yaygınlaştırmak gerek. Acaba Sarıkaya’nın o dönemdeki yöneticileri Pazar veya Hamam adından mı utandı? Rize ve Tokat’ın Pazar, Kütahya’nın Pazarlar, Rize’nin Derepazarı, Karabük’ün Eskipazar, Eskişehir’in Odunpazarı, Samsun’unSalıpazarı, Trabzon’un Şalpazarı, Aydın’ın Yenipazargibi ilçe adlarını unutmamak gerek. Hamam adına gelince, Ankara’nın Kızılcahamamilçesi, adından ne utanmıştır ne de gocunmuştur. Tam tersine tarihî ve eski adıyla büyük bir termal turizm merkezi olmuştur. Ankara’nın Altındağ Belediyesi hudutları içindeki Hamamönü semti son yıllarda önemli kültür turizmi merkezlerinden biri hâline gelmiştir. Anadolu’da onlarca köy Hamam veya Hamamlıgibi adlar taşır.

İlçe olma süreciHamampazarı’na sadece adını kaybettirmedi. Aynı zamanda Roma Hamamı olarak bilinen iki bölümlü tarihi yapının da göz göre göre yok edilmesi sonucunu doğurdu. UNESCO’nun Doğal ve Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesini kabul ettiği 1972 yılında tarihî hamam olduğu gibi ayakta idi. 1970’li yıllarda küçük ve üstü kapalı bölüm KadınlarHamamı, büyük, yüksek taş duvarlı ve üstü açık olan bölüm ise ErkeklerHamamı olarak hizmet verirdi. Günlük ve sıradan kullanımının dışında köylerden at arabaları veya traktörlerle ekin ekmenin, bağ bellemenin, tezek çıkarmanın, ırgatlığın, harmanın, bulgur kaynatmanın, bağ bozumunun, yufka yapımının, koç katımının… ardındanbir düğün ve şölen havasında topluca hamama gelinirdi. Kadınlar, üstü kapalı Kadınlar Hamamı’nda, erkekler ise yüksel duvarlı ve üstü açık olan Erkekler Hamamı’nda aklanıp paklanır köylerine dönerlerdi. Okul çağına gelmeden önce 1970’li yıllara kadar rahmetli annemle çok gitmişimdir Kadınlar Hamamına. 1970’li yıllarda ise ya rahmetli babamla ya da rüştünüispat etmiş 15’lik delikanlı olarak Erkekler Hamamında çok çimmişimdir. Bu tarihî hamam ben delikanlılığa adım atarken gözlerimle şahit olduğum bir talihsiz günde buldozerlerle ve zorla yıkıldı. Şimdi tek bir duvarı yarı toprağa gömülü olarak ayakta kalan bu hamam, yıkılmadan önce yörenin korunan, işlevini sürdüren ve sanatsal değer taşıyan nadir eserlerinden biriydi. Çocuk aklımla hatırladığım kadarıyla Hamam, kesme taşları, kabartmaları, oymaları ile taş işçiliğinin medeniyetler bileşkesiydi. Roma’dan devralınanın üzerine atalarımız ihtiyaçlara göre çağlar ve asırlar boyunca kim bilir ne tür sanatsal katkılar sağlamıştı?

Bugün SarıkayaKaymakamlığı’na ve Sarıkaya Belediyesi’ne düşen en acil görev, Hamampazarı’na orijinal adını iade etmek ve eski Hamam’ını tarihî dekor ve işleviyle “müze-mekân” olarak yöre halkına ve ziyaretçilere yeniden kazandırmak olmalıdır.

Halk da ürün ve üretiminde Hamam adından ve tarihinden yararlanmalıdır. Seyahat şirketlerinden, irili ufaklı fabrikalara, özel okul adlarından öğrenci yurtlarına, dinlenme tesislerinden otel adlarına kadar her alanda bu tarihî adın yaşatılmasını sağlanmalıdır.

12.05.2013