REN GEYİKLİ NOEL BABA VEYA BOZ ATLI HIZIR BABA

31 Aralık-1 Ocak gecesini yılbaşı olarak kutlamak, neredeyse küresel bir yeni gelenek halini aldı. 1926 yılında Miladi takvimi resmen benimseyen Türkiye’de ilk yılbaşı kutlaması, elektrik idaresinin ışıkları birkaç kez söndürüp yakması imiş. Ertesi gün, halk geceleyin elektriklerin söndürülüp yakılmasının Miladi yılbaşı nedeniyle olduğunu sorup soruşturarak öğrenmiş. Aradan geçen 80 yılda yılbaşı, yılbaşı partileri, piyango biletleri, gazino eğlenceleri, yeni yıl hediyeleri ve bu hediyeleri Noel Baba’nın getirmesi, çam ağacı süsleme gibi daha yeni geleneklerle kuşaktan kuşağa aktarılan bir kültürel mirasa dönüştü.
Yeni yıl geleneklerinin önce Amerika ve Avrupa kentlerinde orta çıkması, sonra da Hıristiyan olmayan dünya kentlerinde taklit edilmesi, karşı hareketleri de ortaya çıkardı. Türkiye’de de kimi karşı hareketler son zamanlarda ortaya çıktı. Bunlardan biri 31 Aralık tarihini Mekke’nin Fethi olarak kutlamak. İkinci önemli karşı hareket, Noel Baba’nın karşısına Nasreddin Hoca’yı çıkarmak.
Mekke’nin Fethi tarihsel bir olaydır ve bunu kutlamak bir tercihtir. Ama Noel Baba gibi varlık nedeni hiçbir karşılık beklemeden hediye dağıtmak olan bir mitolojik kahramanın karşısına “parayı veren düdüğü çalar” diyen Nasreddin Hoca gibi anti-mitolojik bir fıkra tipiyle çıkmak, tepkisel bir tutumun sonucu olarak eldeki sakallı ile yetinmek durumunda kalmaktır.
Noel Baba, ren geyiklerinin çektiği kızağı ile, kaftan kafa, kıtadan kıtaya, ülkeden ülkeye adeta ışık hızıyla dolaşmaktadır. Noel Baba, hakkında yazılan yüzlerce roman, çekilen binlerce sinema filmi, dizi film veya çizgi film ile, yarattığı devasa hediye sektörü ile hem ekonomi bakımından vazgeçilmez hale gelmiş, hem inanç bakımından çağdaş Hıristiyan’ın dini alanla buluşma noktası olarak benimsenmiş, hem de kültürel paylaşım bakımından estetize edilmiştir. Böylece Noel Baba, çağdaş batılı toplumlar tarafından geçmişten devralınan ve yeniden üretilen olumlu bir kültür mirası olarak benimsenmiştir.
Çizgisel takvime dayalı Miladi yılbaşı kabul edilmeden önce bizim sözlü kültür çağımızda döngüsel takvime dayalı olarak yılbaşı Nevruz ve Hıdrellezdir. Bu iki yılbaşı gününün en önemli kahramanı, o gün geldiğine, yeryüzüne bolluk ve bereket getirdiğine, evleri ziyaret ederek sağlık ve mutluluk dağıttığına inanılan Boz Atlı Hızır’dır. Boz Atlı Hızır, boz atı üstünde tıpkı Noel Baba gibi kaftan kafa, kıtadan kıtaya ülkeden ülkeye ışık hızıyla seyahat eder ve dilimizdeki Hızır gibi yetişmek deyimine uygun olarak, herkesin her zor zamanında imdada yetişir. O da Noel Baba gibi mitolojiktir, o da Noel Baba gibi ölümsüzdür, o da Noel Baba gibi almadan vericidir, o da Noel Baba gibi yeni yılla ilişkilidir. Ama o batılı toplumların kültürü yeniden üretmede kullandığı uygulamalı halkbilimi yöntemlerini bilmeyen doğulu toplumlarda yaşamaktadır ve estetize edilememiştir. Bu yüzden ona inanmak çağın gerisine düşmek, Noel Baba’ya inanmak çağın önünde gitmek olarak anlaşılmaktadır.
Kırmızı-beyaz renkli ABD’li bir kolalı içecek firması, Hıristiyan geleneğinde bir aziz olduğuna inanılan Saint Nikola’dan bugünkü Noel Baba’yı yaratmıştır. Son yıllarda Türklerin kolalı içeceğini ürettiğini söyleyen bir firma da reklamlarında içeceğinin kalitesini Amerikalılara onaylatmış ve Amerikan aile reisinin bıyığını çıkartmıştır.
Kendi kültürünü çağdaş kent kurgusunda kullanmayan Türk toplum mühendisleri, çelik-çomak karşısında beyzbolun, yağlı güreş karşısında greko-romenin, pide karşısında pizzanın veya cirit karşısında at yarışlarının çağdaş kentin kültürü olarak algılanmasına hizmet etmişlerdir. Noel ağacı süslemenin modernlik, dilek ağacına bez bağlamanın hurafe olduğuna hepimiz oybirliği ile inandık iman getirdik.
Durum böyle olunca da, boz atı üstündeki halı heybeden Türk kolalı içeceğini hediye olarak dağıtan bir Hızır Baba figürü tasarlamak, hangi reklâmcının veya hangi firmanın aklına gelebilirdi ki?


Tarih : 09.01.2008