Yozgat’taki Eğrice’nin ardından

Hıdrellez’in Yozgat’taki adı Eğrice’dir. Eğrice’nin halk arasındaki söylenişi ise “Arice” dir. Yalnız “a” uzatılarak söylenir. Hıdrellez, her yıl 6 mayısta kutlanan bir “bahar” bayramıdır. Ancak, gerçekte bir yeni yıl kutlamasıdır. Yılı Hızır Günleri ve Kasım Günleri şeklinde ikiye ayıran halk takvimine göre 6 Mayıs’ta Hızır Günleri başlar. Nitekim bu takvim bilgisi günümüzde kullanılan sıradan bir günlük duvar takviminde de belirtilir. Yeni yılın gelişini 1926 yılından beri 31 Aralık’ta karşılamaya ve meteorolojik bilgilere “ajans”lardan ulaşmaya başladığımızdan beri halk arasında yaşayan eski takvim alışkanlıklarını ve yeni yıl kutlamalarını yavaş yavaş unutmaya başladık. Örneğin gece ile gündüzün eşitlendiği güne göre oluşturulmuş ve daha Selçuklu Sultanı Melikşah zamanında biçimlendirildiği için Melikşah Takvimi olarak da bilinen ve 21 Mart’ı yılın ilk günü kabul eden takvime dayalı olan Nevruz’u da biz bahar bayramı olduğunu düşünüyoruz. Gerçekte bu kutlamalar baharda yapılır ama sadece bahar bayramı değildir: Baharla birlikte yeni yıl gelmektedir, kutlanan yeni yılın gelişidir.
Hayvancı kültürün egemen olduğu Türkistan bozkırlarında yeni yılın ve baharın gelişi hayvan sürülerinin yazıya yaylaya çıkmasıyla anlaşılırken, tarımcı Anadolu ve Balkan coğrafyasında kıra tarlaya çıkışın yeni yılın ve baharın gelişi olarak kabul edilmesi, Nevruz ile Hıdrellez’in iki farklı bahar bayramı ve iki farklı yılbaşı kutlaması olarak karşımıza çıkmasına yol açmıştır. Her ikisindeki inanış, uygulama ve en önemlisi Hızır’ın rolü dikkate alındığında köken birliği kendiliğinden ortaya çıkar.
Hıdrellez, Anadolu ve Balkanlarda ya yeşillikli, çayırlı, çimenli, ağaçlı mesire yerlerinde ya da görkemli tepelerde kutlanır. Bu nedenle her kentin yanı başında mutlaka bir Hıdırlık vardır.
Yozgat’ta Çamlık Hıdrellez kutlamalarının en görkemli ve doğal mekanıdır. Ancak, Cehrilik’in ayrı bir yeni ve önemi vardır. Her Hıdrellez daha doğrusu Eğrice zamanında açılan kırmızı laleler hem baharın ve yeni yılın gelişinin hem de büyük bir aşkın trajik sonunun hikayesini anlatır: Gelin alayı Cehrilik yakınlarına gelince eşkıya baskınına uğrar. Eşkiyaların amaçları gelini kaçırmaktır. Alayı korumak isteyen herkes ölünce gelinle damadın eşkiyaların eline düşmesi an meselesidir. Dua ederler: “Allah’ım bizi ya taş et ya kuş et”. Dilekleri kabul olur ve gelin alayı gelin ve eşkiyalarla birlike oracıkta taş olur. Damat da kuş olup göğe yükselir. Sevdiğine kavuşamamanın üzüntüsü gelinin gözlerinde yaşa dönüşür. Onun gözyaşlarından toprak ıslanır ve kırmızı laleler biter. Bu lalelerin etrafında hep beyaz güvercinler uçar. Deve üstündeki gelini andıran kaya geline, gökte uçan beyaz güvercinler damada ve kırmızı laleler ise kızın gözyaşlarına delildir.
Apollon’un güzel Dafna’ya sahip olma arzusuna karşı kızın toprak anadan yardım isteyerek Defne ağacına dönüşmesi efsanesi, herkes için bir ilham kaynağıdır da bizim anlatılar nedense “salt gerçekçilik” terazilerinde tartılır ve saçma bulunup unutturulur.
Cehrilik, Eğrice ve Gelin Kayası inanılmaz bir görsellik yaratmaktadır. Bu efsanenin romanı mı yazılmaz, dizisi mi yapılmaz filmi mi çekilmez. Romeo ve Jüliet’in aşkından büyük bir dünya trajedisi çıkmıştır. Yeter ki gerçek sanatçıların gönlünde mayalansın bu konular.
Yeni yılbaşı kutlamaları, Nevruz ve Hıdrellez gibi eski yılbaşı kutlamalarını büyük kentlerde unutturdu. fiimdi yeniden hatırlamaya başladık. Bir dönemin “gerçekçilik” akımları, Türk halk anlatılarının mitik veya efsanevi unsurlarını ortadan kaldırdı. fiimdi dünya yeni bir akımla karşılaştı: Büyülü gerçekçilik. Yüzüklerin Efendisi başta olmak üzere gerçek üstü ile ilgili filmlerin uyandırdığı merakı gördükçe, Türk halk anlatılarının bu açıdan zengin ve bakir olmasına rağmen senaristlerin, yönetmenlerin, romancıların ilgisini çekmemesine üzülüyorum.
Ancak, Yozgat halkı Eğrice’sini kutlamaya devam ettikçe ve bu efsaneyi yaşattıkça bir gün bir sanat adamının dikkatini çekeceğine ve bu öykünün ölümsüzleşeceğine inanıyorum.


Tarih : 19.05.2008